Vụ việc liên quan đến gà lôi trắng – một loài chim quý hiếm, nằm trong Sách đỏ Việt Nam – đã thu hút sự chú ý của dư luận thời gian qua. Đây không chỉ là câu chuyện về 10 cá thể động vật hoang dã bị nhân nuôi thương mại, buôn bán hay nuôi nhốt trái phép, mà còn là hồi chuông cảnh báo về thực trạng suy giảm đa dạng sinh học và những thách thức trong công tác bảo tồn. Từ sự việc này, có thể thấy rõ vai trò đặc biệt quan trọng của giáo dục và truyền thông môi trường.

Thứ nhất, giáo dục và truyền thông môi trường nâng cao nhận thức cộng đồng và thay đổi hành vi. Nhiều trường hợp vi phạm pháp luật bảo vệ động vật hoang dã bắt nguồn từ sự thiếu hiểu biết hoặc coi nhẹ tầm quan trọng của các loài quý hiếm. Giáo dục và truyền thông môi trường giúp người dân nhận thức được giá trị sinh thái, văn hóa và khoa học của những loài như gà lôi trắng, từ đó hình thành thái độ tôn trọng và bảo vệ chúng. Thông tin rõ ràng, minh bạch và dễ tiếp cận về các quy định pháp luật, cùng với những câu chuyện thực tế, sẽ tác động trực tiếp đến hành vi của cá nhân và cộng đồng. Khi hiểu rằng việc săn bắt, nuôi nhốt hay buôn bán gà lôi trắng là hành vi vi phạm pháp luật và gây hại đến hệ sinh thái, người dân sẽ có xu hướng từ bỏ hoặc ngăn chặn hành vi này.

Thứ hai, giáo dục và truyền thông môi trường góp phần gắn kết cộng đồng với công tác bảo tồn và lan tỏa giá trị bảo vệ thiên nhiên qua nhiều thế hệ. Truyền thông môi trường hiệu quả không chỉ là truyền đạt thông tin một chiều, mà còn tạo ra diễn đàn để cộng đồng tham gia vào hoạt động bảo vệ thiên nhiên. Các chương trình giáo dục trải nghiệm, sự kiện “Ngày môi trường” hay chiến dịch bảo vệ động vật hoang dã có thể biến bảo tồn thành trách nhiệm và niềm tự hào chung. Giáo dục môi trường trong trường học, kết hợp với truyền thông đại chúng, giúp hình thành thói quen sống xanh từ khi còn nhỏ. Khi trẻ em lớn lên với ý thức bảo vệ loài quý hiếm như gà lôi trắng, xã hội tương lai sẽ bền vững hơn.

Bảo tồn động vật hoang dã và bảo vệ môi trường là nhiệm vụ cấp thiết trong bối cảnh biến đổi khí hậu, suy giảm đa dạng sinh học và áp lực từ phát triển kinh tế – xã hội. Để thực hiện được nhiệm vụ này, công tác truyền thông rất cần được thực hiện rộng và mạnh mẽ hơn, để không còn câu chuyện người dân nuôi / bắt / buôn bán vì không biết đó là loài nguy cấp cần được ưu tiên bảo tồn. Người dân cần nhiều chương trình truyền thông, phổ biến kiến thức về Luật pháp liên quan đến bảo tồn, về các loài động thực vật có nguy cơ và có tên trong Sách đỏ IUCN, Sách đỏ Việt Nam, Nghị định 84, Công ước CITES. 

Khoa Tài nguyên và Môi trường (Trường Đại học Khoa học Thái Nguyên) thực hiện nhiệm vụ giảng dạy học phần "Giáo dục môi trường" và học phần "Môi trường - Phát triển bền vững" từ năm 2002 đến nay, đã góp phần nâng cao nhận thức của nhiều thế hệ sinh viên, cộng đồng đối với các vấn đề môi trường toàn cầu và những vấn đề môi trường bức xúc tại Việt Nam, trong đó có vấn đề suy giảm đa dạng sinh học.

Học phần “Giáo dục môi trường” cung cấp cho sinh viên các ngành Khoa học Môi trường, ngành Quản lý tài nguyên và môi trường kiến thức nền tảng về các vấn đề môi trường, bao gồm nguyên nhân, hậu quả và giải pháp. Đồng thời trang bị và phát triển kỹ năng truyền thông và giáo dục cộng đồng, từ thiết kế hoạt động, thông điệp và chiến dịch nhằm nâng cao nhận thức về bảo tồn động vật hoang dã, bảo vệ môi trường. Từ đó định hướng thái độ và hành vi, giúp người học hình thành lối sống thân thiện với môi trường, tôn trọng các loài hoang dã, từ chối sử dụng sản phẩm từ động vật quý hiếm và người học có thể trở thành tác nhân thay đổi, lan tỏa nhận thức bảo vệ môi trường tới gia đình, cộng đồng và xã hội. Đồng thời, người học có thể làm việc trong những đơn vị, tổ chức hoạt động trong lĩnh vực Giáo dục - Truyền thông môi trường, và là những người góp tiếng nói, thực hiện sứ mệnh truyền thông cộng đồng về bảo vệ động vật hoang dã cũng như bảo vệ môi trường ở Việt Nam.

Hình 1. Sinh viên Khoa Tài nguyên và Môi trường thực hành học phần Giáo dục môi trường: Tổ chức chương trình truyền thông hạn chế sử dụng túi nilon

Hình 2. Sinh viên Khoa Tài nguyên và Môi trường thực hành kỹ năng giáo dục - truyền thông môi trường

Hình 3. Sổ tay hướng dẫn trong chương trình truyền thông “Phát triển du lịch sinh thái tại KBTTN Pù Luông, tỉnh Thanh Hoá” do sinh viên Khoa Tài nguyên và Môi trường thực hiện

Học phần “Môi trường và phát triển bền vững” cung cấp cho sinh viên tất cả các khối ngành kiến thức về bảo vệ môi trường và phát triển bền vững kinh tế – xã hội, đồng thời giúp người học hiểu rõ nguyên nhân – hậu quả, mối liên hệ với hoạt động phát triển kinh tế – xã hội của các vấn đề môi trường toàn cầu và ở Việt Nam (Biến đổi khí hậu, suy giảm tài nguyên, ô nhiễm đất/nước/không khí, mất đa dạng sinh học). Từ đó, người học nhận thức và lan toả tới công đồng thông điệp: “Phát triển sinh kế cộng đồng cần kết hợp với bảo tồn đa dạng sinh học, bảo vệ môi trường trên cơ sở tuân thủ luật pháp của Việt Nam và Quốc tế”.

Hình 4. Sản phẩm thực hành học phần “Môi trường và Phát triển bền vững”

Hình 5. Sản phẩm thực hành học phần “Môi trường và Phát triển bền vững”

Chúc các bạn sinh viên Khoa Tài nguyên và môi trường và các bạn sinh viên trường Đại học Khoa học Thái Nguyên sẽ có nhiều cơ hội làm việc trong những đơn vị, tổ chức hoạt động trong lĩnh vực Giáo dục - Truyền thông môi trường, và là những người góp tiếng nói, thực hiện sứ mệnh truyền thông cộng đồng về bảo vệ động vật hoang dã cũng như bảo vệ môi trường ở Việt Nam!

<Bài và ảnh: Nguyễn Thị Hồng Viên>